Kada je Poslanik Muhammed, sallAllahu aleji ve selem, primio naredbu od Allaha da vodi muslimansku zajednicu u pet dnevnih namaza, njihova kibla je bila u Jerusalemu. Za muslimane, grad Jerusalem je važno mjesto. Kao dom brojnih poslanika Islama kao što je Davud (David), Sulejman (Solomon), i Isa (Isus), grad je bio simbol prijašnjih poslanika islama. Kada je poslanik Muhammed, sallAllahu alejhi ve selem, otišao na čudesno Noćno putovanje iz Meke u Jerusalem i kada se uzdigao na nebo te noći (događaj poznat kao Isra i Miradž), Al-Aksa je dobila posebnu važnost kao mjesto gdje je Poslanik, sallAllahu alejhi ve selem predvodio u namazu sve poslanike nakon čega je uzdignut na nebo.
Međutim, za muslimane, Jeruusalem će ostati udaljeni simbol u toku života Poslanika, sallAllahu alejhi ve selem i godina odmah nakon njegove smrti. Nakon što su muslimani osvojili Irak i Siriju u 630-tim, Jerusalem će postati muslimanski grad, i džamija Al-Aksa će postati jedno od najvažnijih dijelova zemlje u muslimanskom carstvu. Kroz kompleksnu i ratom razorenu historiju ovoga grada, džamija je bila središnjica borbe za Jerusalem. Sa muslimanima, kršćanima i Jevrejima koji zemlju ispod Al-Akse smatraju posebno svetom, važnost razumijevanja historije ove zemlje je od velike važnosti.
Prvio dio ovog članka će dati pogled na historiju Al-Akse prije dolaska Poslanika Muhammeda sallAllahu alejhi ve selem i ranog islamskog perioda sve do dolaska krstaša u 1099. godini. Drugi dio će opisivati historiju Al-Aksa džamije od perioda krstaških ratova do savremenog doba.
Prije i poslije Poslanika Muhammeda, sallAllahu alejhi ve slem
Za muslimane, Islam nije bio nova religija u 6. stolječu kada je Poslanik Muhammed započeo pozivati u Mekki. Umjesto toga, ona se smatrala nastavkom i završnim kamenom tradicije prijašnjih poslanika koje poštuju sve tri religije. Poruka Muhammeda, sallAllahu alejhi ve selem, nastavlja i usavršava poruke Ibrahima, Musaa i Isaa, koje su se promjenile kroz vrijeme. Prema tome, za muslimane, Sulejmanov hram koji je u drevnim vremenima izgrađen na mjestu Al-Akse je ustvari dio njihove vjerske historije.
Haram al-Šerif sa Kamenom kupolom u centru slike
i džamijom Al-Aksa na lijevoj strani
Sa ovakvim načinom razmišljanja, kada su muslimani osvojili grad Jerusalem u 637. godini u vrijeme hilafeta Omera ibn Hattaba, nastojali su da ga ožive kao mjesto ibadeta. Drevni hram Jerusalema je građen nekoliko puta, a poslijednji put ga je izgradio Herod oko 20 godina prije Isaa alejhi selam. Do 70. godine po Isau, Rimljani su uništili hram nakon pobune židova u Palestini. Židovima je bio zabranjen ulazak u grad i judaizam je zamalo zamro u Jerusalemu.
Područje gdje je stajao hram je stajalo kao pustara narednih nekoliko stotina godina. Rimljani su koristili to područje kao deponiju smeća, pa kada je Omer ušao u grad i otišao da vidi gdje su njegovi vjerski preci kao što su Davud i Sulejman činili ibadet, našao je područje prljavo i beskorisno za džamiju. Uprkos tome, on je odlučio da očisti područje i da izgradi Al-Aksa džamiju. Kao što je bio njegov običaj, on je radio zajedno uz obične muslimane u čišćenju i prečišćavanju područja. Podigli su osnovnu džamiju u koju je moglo stati oko 3000 ljudi, na južnom kraju brda Tur, sada poznatog kod muslimana kao Haram al-Šerif. Kršćanski hodočasnici tog vremena opisali su džamiju kao veliku drvenu strukturu izgrađenu na ranijim ruševinama.
Za muslimane ovo nije bilo gaženje svetih mjesta drugih religija. Zbog toga što su poslanici koji su pomenuti u Starom zavjetu i Bibliji prihvaćeni kao muslimanski poslanici, nova džamija je viđena kao obnavljanje ranijih mjesta za ibadet (molitvu). To je trajalo u skladu sa jednom od glavnih tema u Islamu – a to je bilo savršenstvo poziva u monoteizam ranijih poslanika.
Haram al-Šerif
Jednostavna građevina koju je izgradio Omer radijAllahu anhu, ostala je decenijama na Haram al-Šerifu. Međutim, u 690. godini, halifa Abulmelik iz dinastije Umejevića je ponovno izgradio Al-Aksu, mnogo veću i stabilniju nego što je bila džamija koju je izgradio Omer. Osnovni plan trenutne džamije datira od ove rekonstrukcije. Iako je Abdulmelikovo pravo arhitektonsko postigunuće bilo ono što je izgradio oko 200 metara prema sjeveru.
Kamena kupola koju je izgradio Abdulmelik u 690. godini
Iznad kamena, za koji neki od muslimana vjeruju da je Poslanik Muhammed, sallAllahu alejhi ve selem, sa njega uzdignut na nebo, Abdulmelik je sagradio veličanstvenu Kamenu kupolu (Kubetul sahra). Kao dio kompleksa Al-Aksa džamije, Kamena kupola nije bila odvojeno mjesto za ibadet, niti je sagrađena sa namjerom da se takmiči sa Al-Aksom, nego je sagrađena sa namjerom da je upotpuni. Koristeći arhitektonsku tradiciju i mozaike koje su Umejevići naučili od Bizantijaca koji su vladali područjem prije njih, Kupola je odmah postala najbolji primjer islamske arhitekture u 600-tim.
Kamena kupola je izgrađena na samom vrhu Haram al-Šerif kompleksa, i radi toga je jedna od najimpresivnijih i najznačajnijih zgrada u gradu. Džamija ima temelj u obliku osmougla, nad kojim se izdiže kupola od 20 metara koja je orginalno prekrivena olovnim pločama. Kaligrafija ukrašava unutrašnjost i vanjštinu zgrade, sa nekim od najstarijih postojećih Kur'anskih natpisa koji se nalaze u unutrašnjosti zgrade. S obzirom na ovu veličanstvenu zgradu, neki moderni historičari su tvrdili da je halifa Abdulmelik namjeravao da zgrada bude rival Kabi u Mekki. Da je to bio njegov cilj, muslimanski učenjaci tog vremena bi bez sumnje izrazili bijes i zabilježili njegove bogohulne namjere u knjigama u toku tog vremena. Međutim, ne postoji savremeni izvještaj o njemu da je imao takve namjere, a najranije spominjanje ove ideje je napisano 200 godina poslije, od strane nekoga sa snažnom antiumejevićkom sklonošću.
Nakon pada Umejevića u 750. godini, Jerusalem je došao pod kontrolu dinastije Abasija. Nove abasijske halife su uzele Bagdad kao glavni grad hilafeta, i nisu isticale Jerusalem kao što su to radili Umejevići. Ipak, uprkos zanemarivanju od strane (abasijskih) halifa, Jerusalem je nastavio da bude važno mjesto hodočašća, a Al-Aksa je ostala kao centar islamskog života u gradu od 6. do 9. stolječa, uprkos mnogim potresima u toku tog vremena koji su zahtjevali brojna renoviranja.
Nazadak pod vlašću Fatimija
Jerusalem i Haram al-Šerif sz otpočeli sa nekoliko burnih stolječa prije kasnih 900-tih. Fatimijsko carstvo, čije je sjedište bilo u Egiptu, je preuzelo kontrolu nad Jerusalemom u 970. godini, nakon pobjede nad abasijskim vojnicima blizu Ramle. Fatimije su pripadale ismailijskoj sekti šijja, koju su mnogi islamski učenjaci smatrali otpadničkom sektom. Vrijeme fatimijske vlasti je imalo katastrofalne poslijedice za Al-Aksa džamiju.
Unutrašnjojst Al-Aksa džamije. Područje blizu mihraba datira
iz umejevićke konstrukcije, sa stubovima koji datiraju iz
fatmijskog perioda
Od početka islamske vladavine nad Jerusalemom, džamija i Haram su uglavnom bili centar islamske nauke. Učenjaci su bez problema uspostavljali škole u džamijama za educiranje studenata iz osnova arapske gramatike do naprednih predmeta islamskog zakona i teologije. Tokom fatimijskog perioda, ova obrazovna zalaganju su ograničena od strane fatimijskih vladara i bila zamjenjena sa zvaničnim šiitskim ustanovama. Geogra al-Mukaddasi je napisao 985. godine da u Jerusalemu: „pravnici ostaju neposjećeni, pobožni ljudi nemaju ugleda, a škole su bez nadzora jer ne postoje predavanja.“ On žali radi nedostatka islamskog obrazovanja u gradu koji je u prošlosti bio posjećivan od (poznatih) učenjaka kao što je Šafija rahimehullah.
Najgori period fatimijske vlasti je završio u doba vladavine Al-Hakima, koje je počelo u 996. On je otišao mnogo dalje od prijašnjih fatimijskih vladara u suzbijanju izvornog islama. Proglasio je sebe božanstvom, zahtjevajući da njegovo ime zamjeni Allahovo ime na džumanskim hutbama. Ukinuo je muslimanski post mjeseca Ramazana, i zabranjivao muslimanima da idu u Mekku na hadž. Krajem njegove vladavine u 1021. godini, grad Jerusalem je imao sve ali je izgubio status islamskog obrazovnog centra. Povrh toga, on je također tlačio i kršćane i Jevreje u Jerusalemu, i uništio je crkvu „Sveti grob“, što je u direktnom sukobu sa islamskim zakonom i obećanjem koje je dao Omer ibn Hattab u 637. godini.
Nakon katastrofalne vladavine Al-Hakima, došao je umjereniji fatimijski vladar, koji je bio tolerantiji prema samoj džamiji i njezinoj islamskoj historiji. U 1030-tim, nakon katastrofalnog zemljotresa, Al-Aksa je renovirana od strane Fatimija. Rezultat renoviranja je bio da je džamija imala centralnu prostoriju i sedam velikih lukova na svojoj fasadi koji su nosili masivni krov. Ovo je zamjenilo 14 masivnih lukova koji su orginalno sagrađeni od strane Umejevića. Današnji izgled džamije je manje ili više nepromjenjena fatimijska konstrukcija.
Prednji dio Al-Aksa džamije
U 1073. godini, Jerusalem su osvojili Turci Seldžuci, koji su bili skorašnji preobraćenici u islam iz Centralne Azije. Sa islamske perspektive, Al-Aksa je sada bila ponovno u sposobnim rukama snažne sunijske države, koja je vratila islamsko obrazovanje u grad. Škole su uspostavljene na području Haram al-Šerifa i poučavale su Šafijsku i Hanefijsku pravnu školu islamskog zakona, i intelektualni život je počeo cvjetati ponovno.
Oživljavanje inetelektualnog muslimanskog života u krugu Al-Akse nije potrajalo. Islamsko okruženje Haram al-Šerifa će uskoro biti izbrisano u 1099. godini dolaskom krstaša, kao što ćemo vidjeti u drugom dijelu ovog članka.
Izvor: Lostislamichistory
Prijevod i obrada: Put vjernika
