Rekao je Uzvišeni:
وَقَٰتِلُوا۟ فِى سَبِيلِ ٱللَّهِ ٱلَّذِينَ يُقَٰتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوٓا۟ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلْمُعْتَدِينَ ١٩٠
I borite se na Allahovom putu protiv onih koji se bore protiv vas, ali vi ne otpočinjite borbu! – Allah, doista, ne voli one koji zapodijevaju kavgu. [1] (El-Bekare, 190)
Etimološki gledano, u ajetu je spomenuta međusobna borba, ar. المقاتلة el-mukateleh, tj. borba gdje obje sukobljene strane nastoje da ubiju sebi suprotstavljenu. Nije spomenuto ubistvo, ar. القتل el-katl, koje podrazumijeva da neko ubije drugoga, pri čemu – u značenju pojma – nije nužno da je ubijeni nastojao ubiti protivnika.
Ovo je prvi ajet koji je objavljen u vezi međusobne borbe muslimana i nevjernika, spušten je u Medini dok su se muslimani spremali za odlazak u Mekku na izvršenje ‘umre, šeste godine po hidžri. Naime, muslimani su smatrali da su mušrici prekršili ugovor i bojali se njihovog iznenadnog napada, a do tada im nije bila dopuštena gore opisana borba (već samo odbrana), pa je Allah spustio ovaj ajet objašnjavajući propis.
Bilježi Ibn Džerir Et-Taberi rahimehullah od Er-Rebi’a rahimehullah da je rekao: „Ovaj je prvi ajet koji je u Medini objavljen u vezi međusobne borbe. Nakon što je objavljen, Allahov Poslanik sallallahu ‘alejhi ve sellem bi se borio protiv onoga ko se protiv njega bori, a suzdržavao bi se od borbe ko se naspram njega suzdržava, sve dok nije objavljena sura Beraetun (tj. Et-Tevbe).“[2]
Jedan dio uleme smatra da je ovaj ajet pravosnažan i da nije derogiran, a da se pod zabranom nepravde cilja na zabranu da se ubijaju djeca, žene i starci, te da propis ostaje važiti u svim sličnim stanjima u kojem su bili prvi muslimani.
Prenosi se od Ibn ‘Abbasa radijellahu ‘anhuma u vezi ovog ajeta: و قاتلوا في سبيل الله الذين يقاتلونكم و لا تعتدوا – „I borite se na Allahovom putu protiv onih koji se protiv vas bore, i ne činite nasilje“ da je rekao: „Ne ubijajte žene, djecu, oronulog starca, niti one koji vam ponude mir i spuste svoje ruke (od oružja). Ako biste ovo uradili, tada biste učinili nasilje.[3]
Takođe, od Jahja ibn Jahja el-Gasanijja rahimehullah da je rekao: „Pisao sam Omeru ibn ‘Abdul’azizu rahimehullah pitajući ga o riječima Uzvišenog: : و قاتلوا في سبيل الله الذين يقاتلونكم و لا تعتدوا – „I borite se na Allahovom putu protiv onih koji se protiv vas bore, i ne činite nasilje“ Reče: „Pa mi je napisao: To je u vezi žena i djece i onih koji se među njima (nevjernicima) nisu podigli u rat na tebe.“ Ovaj govor se prenosi i od Mudžahida rahimehullah takođe.[4]
Ovaj stav najviše sliči ispravnom postupku, a ispravnim ga je postavio i Ebu Dža’fer En-Nehhas rahimehullah.[5]
Svako ko se ne bori protiv vjernika ne podilazi pod značenje ovog ajeta, i to je osnova. Ibn ‘Abdulberr rahimehullah pripovjeda konsenzus da je haram ubiti žene i djecu kada se ne bore.[6]
Bilježe Ibn Ebi Šejbe i Ibn ‘Abdulberr rahimehumallah od ‘Ubejdullaha ibn Omera, preko Nafi’a rahimehumallah do Ibn Omera radijellahu ‘anhuma da je rekao: „Omer radijellahu ‘anhu bijaše napisao zapovjednicima vojski: ne ubijajte ženu niti dijete, a ubijte onoga za koga i jeste britva.“[7]
Prenosi Sunejd od Ebu Bekr ibn ‘Ajjaša rahimehumallah , od ‘Amr ibn Mejmuna rahimehullah da je kazao: „Bijaše Omer ibn ‘Abdul’aziz imenovao Dža’vena rahimehumallah vođom izvidnica u planiniskim klancima napisavši mu: ‘ne ubij ženu, ni starca, ni dijete, niti monaha.“[8]
Međutim, ako žene pristupe vojnoj formaciji u borbi, i ako starci učestvuju sa nevjernicima u borbi – onda potpadaju pod propis onih što se bore protiv muslimana, spomenutih u riječima Uzvišenog: : و قاتلوا في سبيل الله الذين يقاتلونكم و لا تعتدوا – „I borite se na Allahovom putu protiv onih koji se protiv vas bore, i ne činite nasilje.“ Ovo je stav većine uleme, govor imama četiri mezheba, kao i govor imama El-Lejsa i Ishaka rahimehumullah.
Uzima isti propis svaka žena koja saučestvuje u ratu u domenu van borbe, poput opskrbljivanja opremom i naoružanjem, huškanja putem poezije (danas pjesme) ili regrutovanjem i slanjem ljudstva.
Dočim, ako sprema hranu i piće i liječi ranjene – ne smatram[9] da potpada pod one koji se bore, jer je spremanje hrane i pića, te liječenje bolesnika stvar koju obavljaju žene u svakom vremenu shodno njima svojstvenom običaju. S druge strane, opremanje za rat i slanje ljudi u borbu nije uloga žena uobičajeno, i stoga, kada ovo drugo radi, potpada pod propis boraca neprijatelja.
Propis ubistva monaha i oronulog starca
U značenje ajeta (o zabrani ubijanja, op.PV) potpadaju monah i isposnici jer su se odvojili od ljudi, dok god se ne bore, ne bodre na borbu i ne šalju ljude u boj. Monah ne potpada pod zarobljavanje, već ga se ostavlja u zateknutom stanju i ostavlja mu se od hrane koliko mu je dovoljno.
Većina uleme je stava da se ne ubija oronuli starac od kojeg se nema koristi u borbi. Ovo se prenosi u govoru Ebu Bekra es-Siddika radijellahu ‘anhu upućenom Jezidu ibn Ebi Sufjanu radijellahu ‘anhuma kada ga je poslao u borbu protiv mušrika. Isto je i govor Malika, Ebu Hanife i rivajet od Šafije rahimehumullah .
Imam Šafija rahimehullah pravi razliku između direktnog nauma da se ubiju žena i djeca – što je naravno zabranjeno – i situacije kada su isti u naseljima u kojima budu i mušrici protiv kojih se bori; tada žene, djeca i starci imaju propis boraca (ali se ne cilja njihovo ubistvo, npr. artiljerijskom paljbom). Ovaj stav imam Šafija rahimehullah dokazuje hadisom koji se prenosi od Es-Sa’b ibn Džessameta radijellahu ‘anhu koji kaže: „Prošao je Vjerovjesnik sallallahu ‘alejhi ve sellem pored mene u El-Ebva – ili Veddanu – pa bijaše upitan o ukućanima mušrika koji s njima borave, kad pogodi nešto njihove žene i djecu? Odogovorio je sallallahu ‘alejhi ve sellem : ‘Oni su od njih.’ I čuo sam ga da govori sallallahu ‘alejhi ve sellem: ‘Nema svete zaštite osim zbog Allaha i Njegovog Poslanika.’“[10]
Brojni islamski učenjaci su dozvolili da se gađaju mušrici u svojim utvrdama, bez da se pojedinačno naumi time ubistvo žena, djece i zarobljenih muslimana, makar isti stradali od posljedica takve akcije. O dozvoljenosti ovoga su rekli Malik, Es-Sevri, Ebu Hanife, Eš-Šafi’ijj, Ahmed i drugi rahimehumullah.
Rekao je El-Evza’i rahimehullah : „Kada nevjernici uzmu u živi štiti muslimansku djecu neće ih se gađati zbog riječi Uzvišenog: و لو لا رجال مؤمنون و نساء مؤمنات لم تعلموهم أن تطئوهم فتصيبكم منهم معرة بغير علم ليدخل الله في رحمته من يشاء لو تزيلوا لعذبنا الذين كفروا منهم عذابا أليما – „…a da nije bilo ljudi vjernika i žena vjernica koje ne poznajete, da ih potlačite pa tako, i ne znajući, zbog njih sramotu doživite – da bi Allah uveo u Svoju milost koga hoće – da su bili razdvojeni[11], zaista bi kaznili bolnom kaznom one koji su među njima bili nevjernici.“ (El-Feth: 25.)[12]
Kada muslimani ne posjeduju snagu kojom bi oslobodili svoje zarobljenike, niti posjeduju imetak kojim bi otkupili zarobljene muslimane, izbavili žene mušrika, njihovu djecu i bogomolje u borbi gdje je brzo djelovanje uzrok pobjede muslimana, a odgađanje razlog slabosti, poniženja i poraza – onda im je obavezna borba, makar bili ubijeni zarobljeni muslimani, te žene i djeca mušrika, uz napomenu da stanja borbe u ovome slučaju se razlikuju shodno:
- mnoštvu zarobljenih muslimana;
- potrebi za borbom;
- i negativnoj posljedici za muslimane zbog odgađanja borbe.
Svi ovi razlozi se moraju uzeti u razmatranje kod donošenja procjene i odluke u svakom konkretnom slučaju.
Propis ubistva zemljoradnika i najamnika
Zemljoradnik, drugi radnik i najamnik u poslovima koji ne služe ratu, kao i svako drugi koji se ne bori, ne pomaže neprijatelja u ratu opremom i ljudstvom, i ne podstiče na borbu u bilo kojem domenu – takav se ne ubija. Vjerodostojno se prenosi u Musnedu da je Rebah ibnu-r-Rebi’a radijellahu ‘anhu „izašao sa Allahovim Poslanikom sallallahu ‘alejhi ve sellem u neku od bitaka koju je vodio, a u predvodnici vojske je bio Halid ibnu-l-Velid radijellahu ‘anhu , pa su Rebah i drugi ashabi radijellahu anhum Allahovog Poslanika sallallahu ‘alejhi ve sellem prošli pored ubijene žene koju je ubila predvodnica. I bijaše predvodnica zastala i gledala u ubijenu ženu čudeći se njenom izgledu, sve dok ih ne sustiže Allahov Poslanik sallallahu ‘alejhi ve sellem na svojoj jahalici pa se prisutni raziđoše od tijela, a Allahov Poslanik sallallahu ‘alejhi ve sellem stade iznad nje pa reče: ‘Ova se nije bila borila!’ I odmah reče sallallahu ‘alejhi ve sellem jednom od prisutnih: ‘Sustigni Halida i reci mu da ne ubijaju djecu niti najamnike.’“[13]
Prenosi Se’id ibn Mensur od Zejd ibn Vehba rahimehumallah da je rekao: „Omer radijellahu ‘anhu bijaše napisao (vojsci): ‘Ne utajite (ratni plijen), ne kršite (dogovor), ne unakazujte (ubijenog), ne ubijajte dijete. Bojte se Allaha u pogledu zemljoradnika koji nisu ustali u rat protiv vas.’“[14] Prenosi se da je slično rekao i Omer ibn ‘Abdul’aziz rahimehullah , a bilježi Ibnu-l-Munzir.[15]
Iako se kod muslimana u Medini nije upotpunio faktor snage, a žestina mušrika u Mekki bijaše snažna, ipak je Allah objavio naredbu borbe prilikom neprijateljstva i agresije. U ovome je znak o važnosti džihada i demonstracije snage kod muslimana. Stanje muslimana tada bilo je takvo da su mogli ostaviti ‘umru i ne izlagati se mušricima, međutim, pošto su nevjernici već pokazali neprijateljstvo onda je važilo da nastave sa ‘umrom i ispolje svoju ratnu spremu i volju za borbom, jer upravo ovo rezultira strahopoštovanjem prema muslimanskom ummetu u dušama mušrika. Najviše gdje muslimani sami sebi prizivaju potlačenost i nemoć jeste ostavljanje džihada i napuštanje programa demonstracije vojne sile. Allah je postavio stvar očitovanja snage i pripreme ljudstva i ratne tehnike ciljem koji se ispunjava, makar to bilo i kada nema borbe:
وَأَعِدُّوا۟ لَهُم مَّا ٱسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ ٱلْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِۦ عَدُوَّ ٱللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَءَاخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ ٱللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُوا۟ مِن شَىْءٍ فِى سَبِيلِ ٱللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ ٦٠
I protiv njih pripremite koliko god možete snage i konja za boj, da biste time zaplašili Allahove i vaše neprijatelje, i druge osim njih – vi ih ne poznajete, Allah ih zna. Sve što na Allahovom putu potrošite nadoknađeno će vam biti, neće vam se nepravda učiniti. (El-Enfal, 60)
Dakle, da se unese strah u duše mušrika je cilj i intencija kojoj se stremi, zato što pojava slabosti kod muslimana priziva na njih napad neprijatelja.
Et-Tefsiru ve-l-bejan: 1/263-268; Šejh ‘Abdul’aziz ibn Merzuk Et-Tarifi, Allah ga učvrstio.
Prijevod i obrada iz djela: Et-Tefsiru ve-l-bejan (1/263-268);
Autor: ‘Abdul’aziz ibn Merzuk Et-Tarifi
Izvor prijevoda: Istina.ba
Obrada i naslov: Put vjernika
Ostali dijelovi serijala ovdje
Fusnote:
[1] Kur’an se sa arapskog na druge jezike prevodi tefsirom. Shodno vjerodostojnom tefsiru koji slijedi, a u suglasnosti i sa značenjem izraza: و لا تعتدوا – ne činite nepravdu, nasilje, ne tlačite, ne ugnjetavajte, ajet je preciznije prevesti: „I borite se na Allahovom putu protiv onih koji se bore protiv vas, ali ne činite nasilje! Allah, zaista, ne voli one koji nasilje čine.“ Op.prev.
[2] Et-Taberi: 289,290/3.
[3] Tefsiru-t-Taberi: 291/3.
[4] Et-Taberi: 290,291/3.
[5] Islamski učenjak porijeklom iz Misra, prevashodno poznavaoc arapske gramatike, autor više djela od kojih je i En-Nasih ve-l-mensuh – djelo o derogirajućim i derogiranim ajetima; preselio 338. hidžretske god.
[6] El-Istizkar: 60/14.
[7] Ibn Ebi Šejbe u El-Musannefu: 33129; 484/6; El-Istizkar: 64/14.
[8] El-Istizkar: 63/14.
[9] tj. šejh Et-Tarifi.
[10] Bilježe Buharija: 3012; 61/4 i Muslim: 1745; 1364/3.
[11] tj. razdvojeni vjernici od nevjernika.
[12] El-Istizkar: 66/14.
[13] Bilježi Ahmed: 15992;488/3; Ibn Madže: 2842;948/2; Ebu Davud: 2669; 53/3; En-Nesai: 8571; 27/8.
[14] Se’id ibn Mensur u svom Sunenu: 2625; 280/2.
[15] Ibnu-l-Munzir: El-Išraf ‘ala mezahibi-l-‘ulema: 20/4.
