Slijeđenje manje jasnih ajeta[1]
Rekao je Uzvišeni:
هُوَ ٱلَّذِىٓ أَنزَلَ عَلَيْكَ ٱلْكِتَٰبَ مِنْهُ ءَايَٰتٌ مُّحْكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلْكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٌ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَٰبَهَ مِنْهُ ٱبْتِغَآءَ ٱلْفِتْنَةِ وَٱبْتِغَآءَ تَأْوِيلِهِۦ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُۥٓ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱلرَّٰسِخُونَ فِى ٱلْعِلْمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُو۟لُوا۟ ٱلْأَلْبَٰبِ ٧
On tebi objavljuje Knjigu, u njoj su ajeti jasni, oni su glavnina Knjige, a drugi su manje jasni. Oni čija su srca pokvarena – željni smutnje i svog tumačenja – slijede one što su manje jasni. A tumačenje njihovo zna samo Allah. Oni koji su dobro u nauku upućeni govore: “Mi vjerujemo u njih, sve je od Gospodara našeg!” – A samo razumom obdareni shvaćaju. (Alu-Imran, 7)
Ovaj džahilijet se očituje dvojako – slijede se manje jasni ajeti, a ostavljaju oni posve jasni.
Manje jasni, u arapskoj etimologiji متشابه – mutešabih nose sljedeća značenja: sličan, nejasan, neizvjestan, nesiguran, sumnjiv. Otuda se kaže za ove ajete mutešabihat – manje jasni ajeti. Od iste korijenske osnove je muštebihat – مشتبهات , što označava zapetljane, međusobno slične stvari.
Jasni ajeti, محكم muhkem, etimološki su izvedeni od glagola ahkeme أحكم koji znači: učvrstiti, utvrditi, pojačati, dobro poznavati, vladati (govorom), urazumiti, opametiti. Kaže se uhkimet dabbetu – أحكمت الدابة za životinju kada se obuzda, npr. kada se konju metne đem. Nosi i značenje kada se spriječi nešto da se komeša, odnosno uzeto je od same riječi el-hukm الحكم koja označava razgraničenje između dvije stvari, razlikovanje istine od laži. Otuda muhkem ajeti su oni u vezi kojih nema razilaženja ni komešanja, sudaranja i uzburkanosti.
U šerijatskoj terminologiji za mutešabih – manje jasne ajete postoje četiri najčešća govora.
Prvi da je muhkem – jasan ajet onaj koji je derogirajući, a mutešabih – manje jasan je onaj što je derogiran.
Drugi govor: mutešabih je ono što je Allah ostavio sačuvanim u Svome znanju, poput nastupa Sudnjeg dana;
Treći govor: mutešabih je ajet čiji su izrazi međusobno slični, kao u kazivanjima od prijašnjim narodima i njihovim poslanicima pri ponavljanju istog kazivanja.
Četvrti govor: mutešabih je ajet čije značenje nije očito te potrebuje za objašnjenjem, dočim je muhkem ajet koji je upotpunjen i gdje nema razilaženja, odnosno koji opstoji sam po sebi i ne traži da se u vezi njegovog razumijevanja mora vratiti na neki drugi ajet. Smatra se da je ova definicija najljepše što je rečeno u pojašnjenju jasnih i manje jasnih ajeta.[2]
Rekao je Uzvišeni:
هُوَ ٱلَّذِىٓ أَنزَلَ عَلَيْكَ ٱلْكِتَٰبَ مِنْهُ ءَايَٰتٌ مُّحْكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلْكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٌ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَٰبَهَ مِنْهُ ٱبْتِغَآءَ ٱلْفِتْنَةِ وَٱبْتِغَآءَ تَأْوِيلِهِۦ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُۥٓ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱلرَّٰسِخُونَ فِى ٱلْعِلْمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُو۟لُوا۟ ٱلْأَلْبَٰبِ ٧
On tebi objavljuje Knjigu, u njoj su ajeti jasni, oni su glavnina Knjige, a drugi su manje jasni. Oni čija su srca pokvarena – željni smutnje i svog tumačenja – slijede one što su manje jasni. A tumačenje njihovo zna samo Allah. Oni koji su dobro u nauku upućeni govore: “Mi vjerujemo u njih, sve je od Gospodara našeg!” – A samo razumom obdareni shvaćaju. (Alu-Imran, 7)
U tefsiru stoji sljedeće: „… od Knjige su i drugi ajeti u kojima ima sličnosti i nejasnoće većem ili manjem broju ljudi u pogledu toga na šta ajet ukazuje, pa ko vrati tekst koji je donekle nejasan na drugi koji je posve jasan, i uzme sud jasnog teksta naspram drugog manje jasnog – takav je pravim putem krenuo, a ko je postupio suprotno takav je na stramputici.[3]
Zatim, sam pojam zamršenosti je pojedinačna stvar, tj. nekome je nešto nejasno a isto je drugome posve jasno jer posjeduje znanje o tome.
Rekao je Ibn Tejmijje rahimehullah: „Međusobna sličnost i ponavljanje riječi po kojem se izdvajaju bivaju nekada relativni i dopunski, odnosno naknadi i sporedni (po suštini), na način da je isto zamršeno jednim ali ne i drugim ljudima. U ovakvim slučajevima učeni poznaju čime se otklanja dotična zamršenost.“[4]
Ovaj izraz ‘manje jasnog’ dolazi u sljedećem hadisu: „Halal je jasan i haram je jasan, a između toga su manje poznate stvari (mutešabihat), ne poznaju ih mnogi ljudi….“[5] Veli Ibn Tejmijje rahimehullah u vezi značenja hadisa: „Ovo upućuje da postoji među ljudima ko ovo poznaje, tj. isto nije svima nejasno.“[6]
Vjerovjesnik sallallahu ‘alejhi ve sellem je išao oprečno sljedbenicima džahilijeta i u pogledu ove osobine i pozivao je u kontriranje takvima. Od ajeta koji su mu objavljeni jeste i ajet gdje se prekoravaju sljedbenici nejasnih stvari, oni u čijim je srcima sumnja. To su riječi Uzvišenog:
هُوَ ٱلَّذِىٓ أَنزَلَ عَلَيْكَ ٱلْكِتَٰبَ مِنْهُ ءَايَٰتٌ مُّحْكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلْكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٌ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَٰبَهَ مِنْهُ ٱبْتِغَآءَ ٱلْفِتْنَةِ وَٱبْتِغَآءَ تَأْوِيلِهِۦ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُۥٓ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱلرَّٰسِخُونَ فِى ٱلْعِلْمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُو۟لُوا۟ ٱلْأَلْبَٰبِ ٧
On tebi objavljuje Knjigu, u njoj su ajeti jasni, oni su glavnina Knjige, a drugi su manje jasni. Oni čija su srca pokvarena – željni smutnje i svog tumačenja – slijede one što su manje jasni. A tumačenje njihovo zna samo Allah. Oni koji su dobro u nauku upućeni govore: “Mi vjerujemo u njih, sve je od Gospodara našeg!” – A samo razumom obdareni shvaćaju. (Alu-Imran, 7)
Veli Ibn ‘Abbas: radijellahu ‘anhuma: To su oni u čijim je srcima sumnja.[7]
U poznatim tefsirima stoji da se u ajetu cilja na munafike, tj. da oni slijede ono čiji su izrazi međusobno zamršeni, a značenja se usmjerila u nekoliko oblika tumačenja. Rade t(ak)o da bi svojim ništavnim tvrdnjama iz tumačenja dotičnog ostvarili da izazovu sumnju u Kur'an, i da bi istinitim potvrdili ono što su oni inovirali i uveli u vjeru, a kako bi isto bilo dokaz za ono što govore, i ujedno nejasnoća i zamršenost od njih prema svakome čija je spoznaja slaba ne bi li ga u zabludu odveli.[8]
Veli imam Et-Taberi rahimehullah: „Ovaj ajet nosi značenje za svakog novotara koji inovira unutar Allahove vjere pa mu se srce tome nakloni, tj. iz slijeđenja svog tumačenja nekih manje jasnih ajeta Kur'ana, a zatim time dokazuje i o tome se raspravlja sa sljedbenicima istine. Upravo tako skrene sa jasne predodžbe iz dokaza posve jasnih ajeta, a želio je od sebe da napravi pomršenost sljedbenicima istine – vjernicima, odnosno tražio je znanje o tumačenju onoga što je njemu bilo zamršeno. Ovo se može desiti bilo kome.“[9]
Vjerovjesnik sallallahu ‘alejhi ve sellem je prekorio svakoga ko slijedi nejasne tekstove i upozorio na iste. Rekao je sallallahu ‘alejhi ve sellem: „Kada vidite one koji slijede ono što je manje jasno (od Kur'ana) – pa to su oni koje je Allah naznačio, stoga ih se pričuvajte.“[10]
Rekao je Ibn ‘Abbas radijellahu ‘anhuma: „Ne suprotstavljajte jedan dio Kur'ana drugom. Zaista to unosi sumnju u srca njihova. Postoji naredba da se slijedi Knjiga i zabrana da se stane naspram manje jasnih stvari.“[11]
Skupina ljudi koja je poznata po uzimanju za manje jasne tekstove i ostavljanju jasnih dogmi su kršćani. Kada dokazuju trojstvo u poimanju Boga čine to izrazom inna إنا / nahnuنحن – Mi, koji su učestali u cijelom Kur'anu.
Veli Ibn Tejmijje rahimehullah: „Ovu stvar poznaje ulema, a to je da se cilja na Jednog koji se veliča (izrazom u množini) i Koji ima Svoje pomagače (tj. meleke), a nikako da se izrazom cilja na to da postoje tri boga.“[12]
Takođe dokazuju svoje uvjerenje ajetom gdje Allah kaže (u prijevodu) da je ‘Isa duh od Allaha, i Njegova riječ koju je udahnuo u Merjem[13] a ostavljaju dokazivanje ostalim ajetima gdje se za ‘Isaa kaže sljedeće:
إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَيْهِ وَجَعَلْنَٰهُ مَثَلًا لِّبَنِىٓ إِسْرَٰٓءِيلَ ٥٩
On je bio samo rob koga smo Mi poslanstvom nagradili i primjerom za pouku sinovima Israilovim učinili. (Ez-Zuhruf, 59)
إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِندَ ٱللَّهِ كَمَثَلِ ءَادَمَ خَلَقَهُۥ مِن تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ ٥٩
Isaov slučaj je u Allaha isti kao i slučaj Ademov: od zemlje ga je stvorio, a zatim rekao: “Budi!” – i on bî. (Alu-Imran, 59)[14]
Poznati po slijeđenju nejasnih ajeta su Jevreji. Rekao je imam Et-Taberi rahimehullah: „Poput što Jevreji slijede nejasna značenja spelovanih harfova s početka Kur'anskih poglavlja (npr. elif lam mim) koja upućuju na mnogo različitih tumačenja, kao što je životni rok, tj. završetak ere Muhammeda sallallahu ‘alejhi ve sellem i kraj njegovog ummeta – žele Jevreji da to spoznaju s strane spelovanih harfova putem numeričke vrijednosti rečenica…“[15]
U ovome ummetu prepoznajemo ovu džahilijetsku osobinu kod svih sekti. Najistaknutiji su džehmijje koji odbacuju posve jasne ajete o Allahovim osobinama potpunosti i savršenstva u svojstvima znanja, moći i volje, dokazujući manje jasnim tekstovima, kao npr. :
فَاطِرُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَٰجًا وَمِنَ ٱلْأَنْعَٰمِ أَزْوَٰجًا يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ لَيْسَ كَمِثْلِهِۦ شَىْءٌ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلْبَصِيرُ ١١
Stvoritelj nebesa i Zemlje! On vas kao parove stvara – a stvara parove i od stoke – da vas tako razmnožava. Niko nije kao On! On sve čuje i sve vidi. (Eš-Šura, 11)
رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَٱعْبُدْهُ وَٱصْطَبِرْ لِعِبَٰدَتِهِۦ هَلْ تَعْلَمُ لَهُۥ سَمِيًّا ٦٥
On je Gospodar nebesa i Zemlje i onoga što je između njih, zato se samo Njemu klanjaj i u tome budi istrajan! Znaš li da ime Njegovo ima iko? (Merjem, 65)
Sliče zablude su i kaderije kada negiraju Allahovo određenje stvari nekim ajetima, kao:
مَّنْ عَمِلَ صَٰلِحًا فَلِنَفْسِهِۦ وَمَنْ أَسَآءَ فَعَلَيْهَا وَمَا رَبُّكَ بِظَلَّٰمٍ لِّلْعَبِيدِ ٤٦
Ko čini dobro, u svoju korist čini, a ko radi zlo, na svoju štetu radi. – A Gospodar tvoj nije nepravedan prema robovima Svojim. (Fussilet, 46)
وَوُضِعَ ٱلْكِتَٰبُ فَتَرَى ٱلْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَٰوَيْلَتَنَا مَالِ هَٰذَا ٱلْكِتَٰبِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّآ أَحْصَىٰهَا وَوَجَدُوا۟ مَا عَمِلُوا۟ حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا ٤٩
I Knjiga će biti postavljena i vidjećete grješnike prestravljene zbog onog što je u njoj. “Teško nama” – govoriće – “kakva je ovo knjiga, ni mali ni veliki grijeh nije propustila, sve je nabrojala!” – i naći će upisano ono što su radili. Gospodar tvoj neće nikome nepravdu učiniti. (El-Kehf, 49)
Naime, kaderije zaključuju da, pošto Allah nije nepravedan Svojim robovima otuda On im nije odredio sudbinu, a istina glasi da je, shodno tekstovima ajeta i hadisa, sve određeno i ujedno dato na volju čovjeka da izabere, i u svemu tome Allah nikome nije nepravedan.
Haridžije i Mu'tezile su odbacivali da postoji šefa'at/zauzumanje kod Allaha na Sudnjem danu koristeći ajete koji su općenitog karaktera, poput:
فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَٰعَةُ ٱلشَّٰفِعِينَ ٤٨
Njima posredovanje posrednika neće biti od koristi. (El-Muddessir, 48)
Rekao je Ibn Kesir rahimehullah: „Vjerujemo u njih, tj. manje jasne ajete, svi su od našeg Gospodara, tj. svi, i jasni i manje jasni ajeti su pravo i istina, svaki od njih istinitim potvrđuje onaj drugi i svjedoči mu jer su svi ajeti od Allaha. Ne postoji ništa što je od Allah da se razilazi i kontrira. Onaj ko razumije, razmišlja i proučava značenja po njihovim sadržajima – to su vjernici zdravog razuma i ispravnog shvatanja.“[16]
Rekao je El-Berbehari rahimehullah: „Sljedbenici sunneta zastaju kod manje jasnih ajeta i pri tome ništa ne porede niti mjere analogno tome tekstu.“[17]
I zadnje – izrekao je Ibn Tejmijje rahimehullah zlatne riječi u ovome pravilu: „Obavjestio nas je Poslanik sallallahu ‘alejhi ve sellem o stvarima gdje se razum zadivi i zastane, a nije da nas obavještava o stvarima koje su razumu neshvatljive. Otuda, čist razum se uvijek slaže sa svime što je došlo u Kur'anu i sunnetu, na isto se oslanja, i ne kontrira tome nikada.“[18]
Iz serijala Osobine džahilijjeta
Komentar djela muhaddisa Abdullaha ed-Duvejša, rahimehullah “Dodatak stvarima džahilijeta” od doktorice i istraživača Helah bintu Dajfillahi El-Jusuf (Allah je sačuvao)
Izvor: Istina.ba
Fusnote:
[1] Mudrost postojanja manje jasnih ajeta je kušnja razuma i iskrenosti. Svako je dužan da iskreno povjeruje u Allahovu objavu i iskreno je razumi na ispravan način. Jedina prepreka da se ispravno razumi Allahov govor je što postoji odstupanje (الزيغ) u srcima ljudi, stoga je tačno to naznačeno u ajetu. Sama riječ الزيغ znači: odstupanje, skretanje, odvraćanje, sumnja. Op.prev..
[2] Tefsiru-t-Taberi: 172,173/3; Tefsiru Ibni Kesir: 345,346/1; Tefsiru-l-Kurtubi: 14,15/4; Tefsiru-l-Begavi: 268/1; El-‘Akidetu-t-Tahavijjeh: 26,27/1; El-Fetava li -Ibni Tejmijje: 385-387/17.
[3] Tefsiru Ibni Kesir: 345/2.
[4] Er-Risaletu-t-tedmirijjeh: 245.
[5] Buharija: 52, 2051; Muslim: 4094.
[6] El-Fetava: 385/ 17.
[7] Tefsiru-t-Taberi: 177/3; Ibni Kesir: 346/1; El-Kurtubi: 17/4; Ed-Durru-l-mensur li-s-Sujuti: 147/2 .
[8] Prethodni izvor.
[9] Tefsiru-t-Taberi: 181/3.
[10] Buharija: 4547; Muslim: 6775.
[11] El-Hudždžeh fi bejani-l-mehidždždeh: 192/2.
[12] El-Fetava: 145/13.
[13] O sljedbenici Knjige, ne zastranjujte u svome vjerovanju i o Allahu govorite samo istinu! Mesih, Isa, sin Merjemin, samo je Allahov poslanik, i Riječ Njegova koju je Merjemi dostavio, i Duh od Njega; zato vjerujte u Allaha i Njegove poslanike i ne govorite: “Trojica su!” Prestanite, bolje vam je! Allah je samo jedan Bog – hvaljen neka je On! – zar On da ima dijete?! Njegovo je ono što je na nebesima i ono što je na Zemlji, i Allah je dovoljan kao svjedok. (En-Nisa’, 171)
[14] Tefsiru Ibni Kesir: 346/1.
[15] Tefsiru-l-Kurtubi: 17/4.
[16] Tefsiru Ibni Kesir: 348/1.
[17] Es-Sunneh li-l-berbehari: 118.
[18] El-Fetava: 443, 444/ 17.
